Disney’in en sevilen ikonlarından Mickey Mouse, telif süresi bittiği için 2024 itibarıyla kamu malı statüsüne geçti. Telif korumasının süresi dolan karakter, artık herkes tarafından kullanılabilecek. Fakat Disney’in karakterle ilgili hala sahip olduğu bazı haklar var. Telif hakkı süresi kaç yıl, telif süresi biten eserler nasıl kullanılabiliyor, Mickey Mouse tamamen telifsiz statüde mi? Tüm soruları yazımızda yanıtladık…
Walt Disney tarafından yaratılan Mickey Mouse, Steamboat Willie isimli yapımda ilk kez göründüğü yıl olan 1928’den beri kültürel bir fenomen olarak kabul ediliyor. Popülerliği son derece yüksek olan bu karakterin telif haklarıyla korunması da kaçınılmaz. Ta ki telif süresi dolana kadar. Amerikan yasalarına göre eserler, yayımlanmasının üzerinden geçen 95 sene boyunca telif hakları ile korunuyor. Fakat 95. yılın sonunda eserler halka mal oluyor, yani herkesin kullanımına açık hale geliyor. Disney’in en sevilen karakterlerinden olan Mickey Mouse da yayımlanmasının üzerinden geçen 95 yılın sonunda, 2024’e girmemizle telif haklarını kaybetti ve halka mal oldu. Fakat bu durum, karakterin sadece Steamboat Willie versiyonu için geçerli. ‘’Nasıl yani?’’ dediğinizi duyar gibiyiz… Mickey’in sahip olduğu özelliklerde, ilk kez yayımlandığı Steamboat’tan bu yana bazı değişiklikler var. Örneğin karakterin göz yapısı ilk çıktığı günden bugüne değişiklik göstermiş. Dolayısıyla Mickey’in sonraki yıllarda ortaya çıkan modern versiyonları olduğunu söylemek mümkün. Bu durumda telif hakkı sona eren karakter, Mickey Mouse’un Steamboat versiyonu; karakterin modern versiyonları ise hala koruma altında.
Telif süresi biten Mickey Mouse karakteri herkes tarafından kullanılabilir mi?
Mickey Mouse’un Steamboat Willie versiyonunun telif haklarının bitmesi, artık bu karakterin izinsiz olarak kullanılabileceği anlamına geliyor. Bu durum Mickey Mouse karakterinin Steamboat Willie versiyonunun artık birçok üründe, projede karşımıza çıkabileceğini ifade ediyor. Hatta telif süresinin sona ermesi üzerinden çok zaman geçmeden popüler karakterlerin başrolde olduğu bir korku filmi duyuruldu. Bu projede sevimli halleriyle tanıdığımız Mickey Mouse’u korku temasıyla beyaz perdede izleyeceğiz. Telif süresinin bitimi NFT dünyasına da etki etti. Steamboat Willie Public Domain 2024 başlıklı bir NFT koleksiyonu ilgi çekti ve kısa sürede popüler oldu.
Telif süresinin sona ermesiyle her ne kadar karakter kullanıma açık hale gelse de bu durum, Disney’in hala bazı haklara sahip olduğu gerçeğini değiştirmiyor.
Fikri sınai mülkiyet haklarına ait alt başlıklar, sıklıkla karıştırılıyor ve bu konudaki bilgi düzeyi henüz çok yüksek değil. Dolayısıyla Mickey Mouse karakterinin telif hakkını kaybetmesi, farklı yanlış bakış açılarını da beraberinde getiriyor. Bu konuda en yaygın düşünce, telif hakkı biten bir unsurun herkes tarafından her tescil başvurusunda istendiği şekilde kullanılabileceği yönünde. Fakat telif süresi dolduğu için halka mal olan ve artık farklı projelerde kullanılabilecek olan bu unsurlarla ilgili halen devam etmekte olan çeşitli hak sahiplikleri olabilir. Örneğin bu unsurları içeren bir marka tescil başvurusu yapılmasının önünde çeşitli engeller olması muhtemel. Zira telif hakları, marka tescili, patent gibi kavramlar; birbirinden tamamen farklı unsur ve işlevleri korumakta olan tescil türleri. Dolayısıyla telif hakkını kaybeden bir unsurun, üçüncü kişilerce marka tesciline konu edilebileceğini düşünmek pek doğru olmaz. Bu noktada telif süresi dolan eser ya da unsurla ilişkili başka hangi hakların var olduğunu da tespit etmek gerekir.
Disney’in 156908 numaralı Mickey Mouse Tescili
Telif süreleri ne kadar ve telif süresi bitince ne oluyor?
Eserlerin telif haklarıyla korunma süresi ise ülkelere göre değişiklik gösterebiliyor. Örneğin Amerika’da 95 yıl olarak bilinen bu süre, Türkiye’de 70 yıl olarak uygulanıyor. Bu sürelerin sona ermesi ise hem popüler kültürde hem de sanat dünyasında çeşitli etkiler yaratıyor. Bir eser, telif hakları kapsamında korunduğu yıllarda, izinsiz olarak kullanılamıyorken telif süresinin sona ermesiyle yepyeni projelerde kullanılabiliyor, yeniden yorumlanabiliyor. Her ne kadar burada kötü niyetli kullanımlara rastlamak mümkün olsa da yaratıcı çalışmaların teşvik edildiği, yeni üretimlere imza atıldığı bir gerçek. İlgili unsurun daha yaygın şekilde kullanılması ise o eserin çok daha fazla kitleye ulaşmasına katkı sunabiliyor.
Tabii ki Mickey, telif hakları sona eren ne ilk ne de son eser. Yıllar geçtikçe izleyicilerin, okuyucuların belki toplumların, hatta dünyanın zihnine kazınmış birçok eser, halka mal olacak. Bu unsurlar ve eserler, yeni kullanım biçimleriyle karşımıza çıkacak. Fakat telif haklarıyla ilgili unutulmaması gereken bir gerçek var: Birçok üretimin hak sahibi olan firma ve şirketlerin, haklarını en kapsamlı şekilde korumak için çabaladığı ve hak sahiplerinin kötü niyetli kullanımlarda her zaman hukuki hakları olduğu. Dolayısıyla bir eser ya da unsurun telif süresinin bitmesi, onun her zaman istendiği şekilde kullanılabileceği anlamına gelmiyor.
Bir yanıt yazın