Nihan Özdemir Saman – Marka Vekili
Tüketici olarak faydalanmayı düşündüğümüz ürünlerin farklı, yaratıcı, yeni, değişik, özgün, kaliteli ve aynı zamanda hesaplı olmasına hepimiz dikkat ederiz. İşte tam da bu noktada, yani işin tasarımcı ve üreticilere düştüğü noktada endüstriyel tasarımlar ve endüstriyel tasarım haklarının öneminden söz etmek gerekir.
Hızla gelişen teknoloji, değişen trendler, tüketicilerin beklentileri, sınırları ortadan kaldıran küresel ticaret ve bununla beraber önemi giderek artan rekabet, firmaların varlıklarını sürdürmeleri için onları kendi sektörleri içerisinde farklılaşmaya itmiştir. Yoğun emek, zaman ve sermaye harcanarak ortaya çıkarılan bu ürünlerin haklarını korumanın yasal yollarından bir tanesi de endüstriyel tasarım tescili almaktır.
Türk Patent Enstitüsü’nce verilen endüstriyel tasarım tescili, Endüstriyel Tasarımların Korunması Hakkında 554 sayılı Kanun Hükmünde Kararname maddelerince korunur.
554 Sayılı KHK’nın 3. maddesinde tasarım “Bir ürünün tümü veya bir parçası veya üzerindeki süslemenin, çizgi, şekil, biçim, renk, doku, malzeme veya esneklik gibi insan duyuları ile algılanan çeşitli unsur veya özelliklerinin oluşturduğu bütünü”; ürün ise “Bilgisayar programları ve yarı iletkenlerin topografyaları hariç olmak üzere, endüstriyel yolla veya elle üretilen herhangi bir nesnenin yanı sıra bileşik bir sistem 778 veya bunu oluşturan parçaları, setler, takımlar, ambalajlar gibi nesneleri, birden çok nesnenin veya sunuşun bir arada algılanabilen bileşimlerini, grafik semboller ve tipografik karakterleri” olarak tanımlanmıştır.
Özetle hukuki bakımdan endüstriyel tasarım tescili, bir ürün ya da ürün parçasının estetik görünümü yani dış görünümünün korumasını kapsamaktadır.
Bu korumanın tescil ile sağlanabilmesi için tasarımların “yenilik” ve “ayırt edicilik” özelliklerine sahip olmaları gerekmektedir. Yenilik özelliği, tasarımın aynısının gerek Türkiye’de gerekse dünyanın herhangi bir yerinde, hem daha önce tescil edilmemiş olmasını hem de herhangi bir şekilde kamuya sunulmamış olmasını ifade eder. Tasarımlar sadece küçük ayrıntılarda farklılık gösteriyorlarsa aynı kabul edilir. Ayırt edicilik ise bir tasarımın bilgilenmiş kullanıcı üzerinde bıraktığı genel izlenim ile diğer bir tasarımın böyle bir kullanıcıda bıraktığı genel izlenim arasında belirgin bir farklılık olmasını ifade eder. Dolayısı ile tasarlanan ürünler, pazardaki benzerlerinden farkını açıkça ortaya koymalıdır.
Önemle belirtmek gerekir ki tasarım tescili, koruma süresi içinde tescil belgesi sahibinin izni olmadan üçüncü kişilerin tescilli ürünü üretmesini, piyasaya sürmesini, satmasını, ticari amaç ile elinde bulundurmasını önleyen hukuki bir faydadır.
Türkiye’de tescilli tasarımların koruma süresi başvuru tarihinden itibaren 5 yıldır ve bu süre beşer yıllık dönemler halinde yenilenmek üzere toplam 25 yıla kadar uzatılmaktadır. 25 yıldan sonra tasarımlar halka mal olmaktadır.
Uluslararası Alanda Endüstriyel Tasarım Tescili
Uluslararası alanda tasarım tesciline değinecek olursak, her şeyden önce endüstriyel tasarımların da marka gibi tescili alınan ülke sınırları içinde korunduğunu hatırlatmak gerekir. Yani, Türkiye’de aldığınız bir tasarım tescili ile Fransa’da hak iddia edemezsiniz. Tasarımınızı Fransa’da korumayı düşünüyorsanız Fransa’da ayrı bir tasarım tescil başvurusu yapmak durumundasınız.
Tasarım mevzuatı veya kanununun mevcut olduğu ve uygulandığı ülkelerde “yenilik” ve “ayırt edicilik” kriterleri uluslararası düzeyde kabul edilen kriterlerdir. Ülkeler arasındaki farkı, ülke patent ofislerinin tasarımları inceleme yöntemleri ortaya koyar. Türkiye, Bosna Hersek, Litvanya gibi bazı ülkeler tasarımları sadece şekli açıdan incelerken; Kazakistan, Cezayir, Rusya, Özbekistan gibi ülkeler tasarımların yeni ve ayırt edici olup olmadığını ülkesel ve/veya dünya çapında tescili alınan tasarımlar arasında araştırma yaparak değerlendirirler.
Bu yüzden tescil ile koruma sağlamak isteyen tasarımcı ve üreticilerin pazarlama stratejilerini çok önceden belirlemeleri ve tasarımlarını kamuya sunmadan ya da sunduktan sonra en fazla 1 sene içinde planladıkları ülkelerde tasarım başvuruların gerçekleştirmeleri gerekmektedir.
