Marka, patent, tasarım, faydalı model gibi tescil türlerinin her biri için belli kriterler mevcut. Ürün ya da unsurların, ilgili tescil türüyle korunabilmesi için belirlenmiş olan bu kriterleri sağlanması gerekir. Tasarım tescilinde de yenilik ve ayırt edicilik kriterleri mevcuttur. Fakat bazı ürünler ve tasarımlar için ilave kriterler söz konusu olabilmektedir. Örneğin bu durum birleşik ürünler için geçerlidir. ‘’Birleşik ürün nedir, tasarım tescili için gerekli kriterler nelerdir?’’ gibi soruları Avukat Selin Faydalıtürk GOSSIP Dergi’de anlattı…
Tasarımların sınai mülkiyet hakları kapsamında korunabilmeleri için yenilik ve ayırt edicilik kriterlerini sağlaması gereklidir. Ancak sökülüp takılma yoluyla değiştirilebilen veya yenilenebilen parçalardan oluşan birleşik ürün parçalarının, tasarım korumasından yararlanabilmeleri için farklı kriterlerin de ilave olarak sağlanması gerekir. Birleşik ürünlere örnek olarak arabalar, süpürgeler gibi günlük hayatta karşılığımız, birden fazla parçadan meydana gelen ürünler verilebilir. Birleşik ürünlerin parçalarının tasarım olarak korunması için gerekli söz konusu ilave kriterler ise ‘’normal kullanım esnasında son kullanıcı tarafından görünür olma’’ şeklinde tek cümleyle özetlenebilir. Bu kapsamda karşımıza üç farklı kavram çıkmaktadır; normal kullanım, son kullanıcı ve görünürlük. Ayrıca söz konusu birleşik ürün parçalarının, tasarım korumasının esas şartları olan yenilik ve ayırt edicilik kriterlerini de sağlaması gerektiği unutulmamalıdır.
Normal kullanım; bakım, servis veya onarım işleri hariç olmak üzere, son kullanıcı tarafından kullanım olarak kabul edilmektedir. Son kullanıcı ise adından da anlaşılacağı üzere tasarım çalışırken ve kullanılırken onu kullanan kişidir. Görünürlük kriteri ise birleşik ürün çalışır ve kullanım halindeyken parçanın ortada olmasını yani ek bir çaba sarfetmeden açıkça görünür durumda olmasını ifade eder. Mevzuat hükümleri bu şekilde oldukça ayrıntılı açıklamalar içerse de konu, birleşik ürünlerin korunmasına gelince bir hayli çetrefilli bir hal alabilmektedir. Zira dilimizde birleşik ürün olarak geçen ürünlerin İngilizcedeki karşılığı da ‘’complex product’’ yani karmaşık ürünlerdir. Söz konusu karmaşık ürünleri ve parçalarını Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından yayımlanan Tasarım İnceleme Kılavuzu’nda yer alan örneklerle somutlaştırabiliriz. Çim biçme makinesi ve ön kısmında açıkta olan motoru birleşik ürün ve parçası, günümüzde oldukça ikonik tasarımlar olan elektrikli süpürgeler ve açıkta şeffaf muhafaza yeri içinde yer alan toz haznesi gibi parçaları birleşik ürünler ve parçaları olarak örnek verilebilir [1].
Geçtiğimiz yıl ise birleşik ürünlerin parçalarının korunmasına ilişkin önemli bir yorum içeren Avrupa Birliği Adalet Divanı kararı verilmiştir. Söz konusu karar birleşik ürün olarak kabul edilen bisikletlerin parçası olan oturma kısmının (sele) tasarım olarak korunmasına ilişkindir.
Mevzuat hükümlerinin yorumlanmasıyla bisikletin son kullanıcısı, bisikleti kullanan kişiler olup normal kullanımı da bisikletin kullanım halidir. Bu durumda bisiklet kullanırken bisikletin oturma kısmının görünmediği dolayısıyla tasarım korumasının dışında kalabileceği düşünülebilir. Ancak Avrupa Birliği Adalet Divanı bu konuda mevzuat hükümlerinin yorumlanmasıyla yeni bir bakış açısı ortaya koymuş ve son kullanıcının normal kullanımı hem o kullanıcının hem de harici bir gözlemcinin bakış açısından değerlendirilmesi gerektiğini ifade etmiştir[2]. Bu kapsamda her ne kadar bisikletlerin son kullanıcısı olan bisiklet süren kişilerin, normal kullanıma karşılık gelen sürüş esnasında bisikletin oturma yerini görmeleri teknik olarak mümkün olmasa da dışarıdan bir gözlemcinin bakış açısıyla birleşik ürünün parçasının görünmesinin görünürlük şartını sağlamada yeterli olacağını ortaya koymuştur.
Sonuç olarak; her ne kadar Türk ve Avrupa Birliği mevzuatında bazı hususlar açıkça düzenlenmiş olsa da somut uyuşmazlıklar mevzuat hükümlerinin yorumlanmasını gerekli kılmakta olup, Avrupa Birliği Adalet Divanı 2023 yılında birleşik ürünlerin parçalarının tasarım olarak korunmasına ilişkin vermiş olduğu kararında tasarımların görünürlük kriterinin değerlendirmesinde son kullanıcıya ilave olarak dışarıdan bir gözlemcinin bakış açısının da göz önüne alınması gerektiğini ortaya koymuştur.
[1] Türk Patent Tasarım İnceleme Kılavuzu (2023) 78-80.
[2] Case C-472/21 Monz Handelsgesellschaft International mbH & Co. KG v Büchel GmbH & Co. Fahrzeugtechnik KG [ECLI:EU:C:2023:105]
Av. Selin Faydalıtürk
Bir yanıt yazın