‘’ATATÜRK’’ İSMİ MARKA OLARAK TESCİL EDİLEBİLİR Mİ?

Geçtiğimiz haftalarda büyük bir coşkuyla Cumhuriyetimizin 100. yılını kutladık, bu hafta ise Atamızın vefatının 85. yılı dolayısıyla büyük bir özlem ve hüzün içerisindeyiz. Bize coşku, hüzün, özlem, minnet duygularını bir arada yaşatan bu önemli ayda, Mustafa Kemal Atatürk’ü konu almak ve Atamızı anmak istedik. Bu vesileyle yazımızda, özlemle andığımız Büyük Lider Atatürk’ün ismini barındıran marka tescil başvurularını inceledik. Mustafa Kemal Atatürk’e saygıyla…

Bilindiği üzere Türk Patent ve Marka Kurumuna yapılan başvurular, önce Kurum tarafından inceleniyor ve uygun bulunması halinde bültende yayımlanıyor. Fakat bazı ifadeler, henüz yayımlanmadan Kurum tarafından verilen ret kararıyla karşılaşıyor. Bu durum genellikle Sınai Mülkiyet Kanunu’nda (SMK) yer verilen ‘’mutlak ret nedenleri’’ne dayanıyor. ‘’Atatürk’’ isminin de bu kapsamda tescil edilemeyecek ve tekelleştirilemeyecek unsurlardan biri olduğunu ifade etmek mümkün.

SMK’de ‘’…kamuyu ilgilendiren, tarihi ve kültürel değerler bakımından halka mal olmuş işaretler…’’ mutlak ret nedenleri arasında listeleniyor. Bu ifade; ‘’toplumun büyük bir çoğunluğu tarafından bir milli değerle özdeşleştirilen kavramlar, kişi ya da kurumlar tarafından tescil edilemez’’ şeklinde de yorumlanabilir. Atatürk de şüphesiz ki bu isimler arasında. Tüm Türkiye hatta dünya çapındaki başarısı, öngörüsü ve vizyoner tavrıyla gönüllerde yer edinmiş bir lider olan Atatürk, halka mal olmuş en önemli isimler arasında yer alıyor. Tabii bu denli önemli olan bir ismin ‘’marka değeri’’nin yüksek olduğu da bir gerçek. Dolayısıyla Atatürk ismi birçok marka başvurusunda kendine yer buluyor. Yalnız bu noktada başvuru sahiplerinin kaçırdığı bir nokta var; bu kadar önemli ve halka mal olmuş bir ismin tekelleştirilemeyeceği.

Sınai Mülkiyet Kanunu’nda, marka olabilecek ve olamayacak işaretler açık şekilde ifade ediliyor. Bu kapsamda bir marka başvurusunun hangi ölçütlerle incelendiğini ve tescil edilmesine hangi şartlarda onay verildiğini ön görmek mümkün. Kimi markalar, mutlak ret nedenlerine aykırılık içermediğinden Kurum incelemesi sonrasında ilan ediliyor. 2 ay ilanda kalan bu marka başvurularına, diğer hak sahiplerinin ya da üçüncü kişilerin itiraz etme hakkı bulunuyor. İlana çıkan bir marka başvurusunun, bir başka hak sahibine ait marka veya tescilli unsurlara benzerlik göstermesi halinde başvuru, itiraz ile karşılaşabiliyor ve böylece ilgili markanın tescil süreci engellenebiliyor. Kimi başvuruların ise ilana çıkmasına gerek bile kalmıyor. Zira bu başvurular, milli ya da dini değerler, ülkelere ait bayrak görselleri, semboller içerebiliyor ya da kamu düzenine aykırılık barındırabiliyor. Bununla birlikte bazı kamu kurumlarının, ülkelerin armaları, nişanları da bu marka başvurularında yer alabiliyor. Bu gibi durumlarda Türk Patent ve Marka Kurumu, mutlak ret nedenlerine dayanarak başvuruya ret kararı veriyor. Atatürk ismi ve Türk bayrağı da TÜRKPATENT’e yapılan çok sayıda marka tescil başvurusunda yer almış ve Kurum tarafından ilgili gerekçe ile reddedilmiş önemli bir ifade.

Normal şartlarda isim ve soy isimler marka tescil başvurusuna konu edilebiliyor. Hatta bu gibi başvuruları yapmak için tescile konu edilen ismin, başvuru sahibinin ismi olması gibi bir zorunluluk da bulunmuyor. Bu duruma örnek olarak verilebilecek çok sayıda başvuru mevcut. Özellikle ünlü kişilerin isimleri için sıklıkla tescil başvurusu yapıldığını görebiliyoruz. Bu noktada başvuru yapan kişilerin kimi zaman kötü niyetli olması ve haksız yarar sağlama amacı taşıdığı da söylenebilir. Örneğin ülkemiz sporcularından Mete Gazoz, İrfan Can Kahveci, Eda Erdem, Meryem Boz gibi isimler daha önce üçüncü kişiler tarafından marka başvurularına konu edildi. Tabii asıl hak sahiplerinin bu durumu fark etmesiyle itiraz işlemleri gerçekleştirildi ve markaların kötü niyetli kullanımı engellendi.

Atatürk ise isimlerin tescil edilebilmesi konusunda önemli bir istisna. Çünkü Atatürk ismi, Türk milleti için son derece derin anlamlara sahip, milli duygularla özdeşleşmiş bir kelime. Üstelik bu isim sadece Türkiye’de değil, dünya çapında bu kıymetli ve özel anlama sahip. Dolayısıyla tescil edilmesi, kişi ve kurumların bu isim üzerinde hak sahibi olması da mümkün değil.

Bu duruma rağmen Türk Patent ve Marka Kurumuna yapılmış ‘’Atatürk’’ ibareli birçok marka başvurusu var. Hatta bu başvurulardan bazılarında, Türk bayrağına da yer verilmiş. Ülkelere ait bayraklar da yine Sınai Mülkiyet Kanunu’na göre tescil edilemeyecek işaretler arasında yer alıyor. ‘’Atatürk’’ ismini veya Türk bayrağını barındırdığı gerekçesiyle ret kararı almış bazı başvuruları gelin beraber inceleyelim.

T/03934 numaralı, Atatürk silüeti barındıran tanınmış marka başvurusu:

Bu başvuruda ilgi çeken nokta, Atatürk görseli için ‘’tanınmış marka’’ başvurusu yapılmış olması. Fakat başvuruda yer alan Atatürk silüeti, marka olarak tescil edilemeyecek işaretler arasında yer alıyor.

Her ne kadar şu an için marka ile ilgili bir karar mevcut olmasa da şimdiden bu marka başvurusunun ret kararı alacağını tahmin etmek pek de zor değil.

2023/085727 başvurulu numaralı ‘’Atatürk’’ marka başvurusu:

2023/085727 başvuru numarasına sahip bu marka başvurusunda da tescili istenen unsur, sadece Atatürk kelimesi. Fakat başvuru ret kararı almış. Kararın gerekçesi ise tescili istenen unsurun tescil edilemeyecek işaretler arasında yer alan bir ismi konu edinmiş olması.

2022/122044 başvurulu numaralı ‘’Lider Atatürk’’ marka başvurusu

Bu başvuruda da Atatürk isminin önüne bir sıfat getirilerek marka oluşturulmaya çalışılmış. Fakat getirilen bir ek, Atatürk isminin tescil edilemeyeceği gerçeğini değiştirmiyor. Karar yine aynı; ret.

2023/077079 başvuru numaralı, Türk bayrağı unsurlu ‘’Datatürk’’ başvurusu:

Bu marka başvurusunda durum biraz farklı. Çünkü başvuruda hem Atatürk geçiyor hem de ”ü” harfi, ay ve yıldız sembollerinden oluşuyor. Yani tescil edilmesi mümkün olmayan iki unsur mevcut; Atatürk ve Türk bayrağı.

Başvuru sahibi her ne kadar çeşitli ön ekler ve harf-sembol karışımlarıyla markasını ayırt edici hale getirmeye çalışmışsa da kullandığı ibarelerin Sınai Mülkiyet Kanunu’na göre tescil edilemeyecek olması, markanın tescil alamamasına neden olmuş.

2022/079013 başvuru numaralı, ‘’Atatürkey’’ başvurusu:

Bu başvuruda da aynı durum mevcut. Başvuru sahibi hem Atatürk kelimesini hem Türk bayrağındaki ay ve yıldız sembollerini kullanarak ”Atatürkey” ibaresini oluşturmuş. Başvuru bu unsurları bulundurması dolayısıyla ret kararı almış.

Görüldüğü üzere bu başvuruların tamamı için ret kararı verilmiş ve ‘’marka başvurusu geçersiz’’ ifadesi yer alıyor. TÜRKPATENT’e dosyalanan Atatürk ibareli marka başvuruları sadece bu kadar değil elbette. Türk Patent ve Marka Kurumunun veri tabanında bu başvuruların dışında ‘’Lider Atatürk’’ (2022/122044), ‘’Önder Atatürk’’ (2022/122042), ‘’katatürk’’ (2021/086626), ‘’atatürkeş’’ (2020/45814), ‘’insanca yaşamak için atatürk gibi düşün’’ (2022/064493) gibi daha birçok marka başvurusu var. Başvuru numaralarıyla birlikte belirtilen bu başvuruların tamamı, ret kararı almış.

Bu başvurulara verilen ret kararlarına, Sınai Mülkiyet Kanunu’nca belirlenen ‘’mutlak ret nedenleri’’nin ve milli değerlere sahip bir ifadenin tescil edilemeyecek olmasının dayanak oluşturduğunu söyleyebiliriz. Bu başvuruların tamamının kötü niyetli olduğunu söylemek ise elbette doğru olmaz. Fakat marka tescil başvurularının SMK’ye dayanan yasal altyapıya göre ilerlediğinin ve başvuru sahiplerinin bu konuda özenli olması gerektiğinin altını çizmekte yarar var.