Kasım PEKER – TUSAŞ / Patent Mühendisliği Şefi
Patentler, şirketlerin gelecek 20 yıl içinde koruma sağlamak istedikleri teknik alanların göstergesi ve aynı zamanda ülke ekonomilerinin geleceğinin evrileceğine ışık tutan en etkili kaynaklardan biridir. Tarihe baktığımızda bir buluşa ya da ürüne tekel hakkı verilmesi, ilk kez orta çağ sonlarında ve Rönesans Dönemi başlarında gerçekleşmiştir. Tarihsel süreç içinde sınai mülkiyet haklarının korunmasına ilişkin anlayışın ilk olarak ortaya çıktığı yer, buluşların korunmasına yönelik olarak 1443’te Venedik’te uygulamaya konulmuştur. Venedik yalnızca ilk patent kanunuyla değil, aynı zamanda telif hakkı kanununun geliştirilmesiyle de anılmaktadır. Bazı kaynaklara göre de patent sisteminin kanunlaşması, yerleşmesi ve gelişmesine İngiltere öncülük etmiştir. Patentlerin orijinini, İngiltere’de 14. Yüzyılda kabul edilen ilke patent belgelerine (Letters Patent) kadar götürebilmek mümkündür. Bu belgelerin amacı yeni bir teknolojiyi ithal eden ya da bulan bir kişinin işlerini kurabilecek yeterli bir süre için ona bu teknolojiyi münhasıran kullanma hakkı sağlamaktadır.
Tarihsel süreçte patent koruma sistemi, çeşitli ülkelerce çeşitli modellerde uygulanmış ve gelişim sürecini sürdürmüştür. 2000’li yıllara kadar patent koruması sorgulanmış hatta Çin gibi birçok ülke tarafından imitasyona yönelim ve patente karşı bir tutum olduğu gözlenmiştir. Ancak özellikle son yıllarda patent ekonominin temel unsuru haline gelmeye başlamış olup bunda Çin’de yaşanan Fikri Haklar stratejisindeki köklü değişikliğin önemli bir etkisinin olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. 1984 yılında oluşturduğu akabinde 1992, 2000 ve 2008 yıllarında yenilediği Sınai Mülki Haklar kanunu ile Çin, radikal bir şekilde patent hususuna eğilmeye başlamıştır. Çin’in bu adımları başta hali hazırda fikri haklar alanında yetkin bir konuma sahip ülkeler dışında küresel anlamda birçok ülkenin de stratejik değişikliğe yönelmelerine neden olmuş ve ülkelerin sınai mülkiyet hakları kanunlarında önemli değişiklikler yaptıkları görülmüştür. Çin başta olmak üzere Japonya ve Güney Kore gibi Asya ülkelerinin yakaladığı büyük ivme, uluslararası alanda belirleyici rol oynayan geleneksel aktörlerin yanına yeni ülkelerin ve oluşumların gelmekte olduğunu göstermektedir.
2019 yılında yayınlanan Dünya Fikri Haklar örgütüne ait rapora göre 2018 yılında dünya genelinde yapılan başvuruların yaklaşık %22.2’si Amerika ve %21.1’i Çin Halk Cumhuriyeti tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu sırayı %19.6 ile Japonya, %7.8 ile Almanya ve %6.7 ile Güney Kore takip etmektedir. Diğer ülkelerin toplam başvuru sayısı %22.6 olmuştur. En çok başvuru dijital teknolojiler üzerine yapılmakta olup hemen ardından medikal teknolojiler gelmektedir. Raporda patent başvurularında en çok başvuru yapan şirket arasında sırası ile HUAWEI (ÇİN), MITSUBISHI (JAPON), INTEL (ABD), QUALCOMM (ABD), ZTE (ÇİN), SAMSUNG (G.KORE) olarak yer almıştır. Yine aynı raporda en çok başvuru yapan 5 üniversite California Üniversitesi (ABD), Massachusetts Teknoloji Enstitüsü (ABD), Shezhen Üniversitesi (ÇİN), Güney Çin Teknoloji Üniversitesi (ÇİN), Harvard Üniversitesi (ABD) olarak belirtilmiştir.
Ülkeler fikri hakları kendine ait olan ürünlerin geliştirilmesi adına buluşçulara çeşitli ödüller vermekte, vergi muafiyeti gibi teşvikler sağlamaktadır. Patentlerin ekonomide edindiği büyük yer, şirketlerin ve ülkelerin stratejilerini belirlerken patent veri tabanlarına başvurmasını da beraberinde getirmiştir. Birçok batı ülkesinde hâlihazırdaki ülke ekonomilerinin patent veri tabanı üzerinden değerlendirilmesi, dünya genelinde yaygınlaşmaya başlamıştır. Patentlerin sadece koruma araçları olmadığı, aynı zamanda gelecek görüsü için önemli bir kaynak olduğu günümüzde aşikârdır.
Günümüzde patentler, ülkenin ekonomik olarak rekabet edebilirliğini sağlayan temel unsurlar haline gelmiştir. Dolayısıyla düşük ölçekli şirketlerden yüksek teknoloji şirketlerine kadar her paydaşın, bir projeye başlamadan önce patent veri tabanı analizi yapması inşa öncesi temeli oluşturan çok önemli bir unsurdur.
Kasım PEKER
_______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Kaynakçalar: G. Basalla Teknolojiin Evrimi, Çev Cem Soydemir, Tübitak, 1996, OECD, 2020 Fikri Haklar İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2018 www.espacenet.com (Avrupa Patent Ofisi resmi sitesi) www.wipo.int (Dünya Fikri Haklar Örgütü resmi sitesi) S&P 500 yıllık raporları P.T.Yu, “Currents and Crosscurrentts in theInternational İntellectual Property Regime”, Working Paper, Intellectual Property & Communications Law Program, Michigan StateUniversity College of Law, 204, ss1-32
