Muazzez KILIÇ – Türk Patent ve Marka Kurumu / Mühendis
Tescilli ve tescilsiz tasarımlara ilişkin hakların elde edilmesine dair kuralları ve bu hakların korunmasına dair hükümleri içeren 6769 sayılı yasa yaklaşık on sekiz aydır yürürlükte.
Tasarımda Yenilik Araştırması
Yasa ile tasarım dünyasına gelen yeniliklerin başlıklarını genel hatlarıyla şöyle sıralayabiliriz; tasarım tanımına “görünüm” kelimesinin eklenmesi, tescilsiz tasarım korumasının uygulamaya konulması, birleşik ürün ve parça tasarımlarına ilişkin koruma şartlarının düzenlenmesi, yenilik araştırmasının yapılması, kısmi tescil ve kısmi hükümsüzlük, karara itiraza ilişkin hükümlerin düzenlenmesi ve itirazın incelenmesi aşamasında itiraza konu olmayan tasarımların şartlar uygunsa Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT) tarafından re’sen reddedilmesi, tescillerin çatışması/ sonraki tescilin tecavüz davasında savunma gerekçesi olarak ileri sürülememesi.
TÜRKPATENT açısından önemli yeniliklerden biri daha önceden kamuya sunulmamış yeni tasarımların tescil sayısını arttırmak amacıyla 64/6(d) fıkrası gereği tescil talebinin incelenmesi aşamasında tasarıma ilişkin yenilik araştırmasının yapılmasıdır. Yenilik araştırması; tescili talep edilen tasarımın aynısının başvuru tarihinden önce (varsa rüçhan) üçüncü kişilerce veya başvuru sahibi tarafından hoşgörü süresi öncesinde kamuya sunulup sunulmadığının tespitini yapan araştırmadır. Araştırma, Google, Yandex vb. arama motorlarında imaj araştırması temeline dayanmaktadır. Araştırma esnasında tasarımlar arasında küçük ayrıntıda farklılığın olduğu görülür ise tescili talep edilen tasarımın önceki tasarımla aynı olduğu kabul edilir. Küçük ayrıntı, tasarımın genel izlenimine etki etmeyen, tasarımın bütünü içerisinde ilk bakışta göze çarpmayan, tasarımlar kıyaslanırken inceleme sonrası tespit edilebilen unsurlardır. Tasarımdaki renk farklılığı, üç boyutlu ürünlerde et kalınlığı ve ufak çizgi hareketleri tasarımın kimliğini değiştirmediği için küçük ayrıntı olarak kabul edilebilir. Araştırma sonrası tescili talep edilen tasarımın aynısının varlığı halinde tescil talebi geri çevrilmektedir. Tescil talebinin geri çevrilmesine ilişkin kararın tebliğ edildiği tarihten itibaren herhangi bir ücret ödenmeden iki ay içerisinde Yeniden İnceleme ve Değerlendirme Dairesine itiraz yapılabilir.
10.01.2017 ila 01.01.2018 tarihleri arasında; yaklaşık 46.000 adet tasarım için tescil müracaatında bulunulduğu, 1.469 tanesinin yeni olmadığı gerekçesi ile tescil talebinin geri çevrildiği, başvuru sahiplerinin tasarımı kamuya sunum sonrası 12 aylık süre içerisinde tescile konu etmeleri gerektiğini aksi takdirde tasarımın temel koruma şartı olan yeni olma durumunun ortadan kalktığını yeterince bilmedikleri, başvuru sahiplerine ait Facebook, Youtube, Instagram yayınlarının zaman zaman yeniliği ortadan kaldırdığı, tescile konu edilmek istenen tasarımların genellikle alibaba.com, aliexpress.com, amazon.com vb. sitelerinde satışa sunulan ürünler olduğu, desen tasarımlarının Shutterstock sitesinden alındığı, çizgi film kahramanlarının, yurt dışı menşeli markaların desen, logo altında tescile konu edilmek istenildiği gözlemlenmiştir.
Görünmeyen Tasarımlar
Yirmi üç yıl yürürlükte kalan tasarımların korunmasına dair 554 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK), tasarımı bir ürünün tümü veya bir parçası veya üzerindeki süslemenin, çizgi, şekil, biçim, renk, doku, malzeme veya esneklik gibi insan duyuları ile algılanan çeşitli unsur veya özelliklerinin oluşturduğu bütünü olarak tanımlarken, bu tanım SMK ile “ürünün tümü veya bir parçasının ya da üzerindeki süslemenin çizgi, şekil, biçim, renk, malzeme veya yüzey dokusu gibi özelliklerinden kaynaklanan görünümü” şeklinde değiştirilmiştir. Yeni tanım ile tasarımın sınırı görünüm ile çizilmiştir.
Tasarımın sınırını görünümle çizen sistemde görünmeyen tasarımlar korumadan yararlanacak mı?
Bu sorunun cevabı KHK döneminde açık değildir. 554 sayılı KHK’de, birleşik ürün tanımı ve koruma şartları bulunmamaktadır. Anılan KHK’nin 5. maddesinde “Bileşik bir ürünün bir parçası ile ilgili tasarımın kendi yeni ise ve ayırt edici bir niteliğe sahipse ayrıca korumadan yararlanır.” denilmektedir. Görünmeyen tasarımların korunup korunmayacağına dair herhangi bir hüküm KHK’de yer almadığı için görünmeyen parça tasarımları ile ilgili kararı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) öncesi yargı belirlemiştir. Yargı kararı ise görünmeyen tasarımların koruma görmemesi yönündedir.
SMK’de normal kullanım esnasında görünmeyen birleşik ürün parça tasarımlarının koruma görmeyeceği açıkça belirtilmiştir (SMK, m.56/2). Yasa kapsamında birleşik ürün parça tasarımının korunabilmesinin temel şartı, parçanın birleşik ürüne takılmış halinin birleşik ürünün normal kullanımı esnasında görünebilmesine bağlıdır. Eş anlatımla sökülüp takılma yoluyla değiştirilebilen veya yenilenebilen parçalardan oluşan bir bulaşık makinesinin su boşaltma pompası bulaşık makinesinin normal kullanımı esnasında görünmediği için koruma görmez iken deterjan haznesi bulaşık makinesinin üzerindeki görülebilen hali ile koruma görecektir. Sonuç itibarıyla normal kullanım halinde görünmeyen birleşik ürün parça tasarımları koruma görmeyecektir.
Birleşik ürünün normal kullanım esnasında görünen parçaları korumadan yararlanırken SMK (m.59/5) kapsamında otomotiv sektöründe kullanılan Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yayınlanan eşdeğer parça listesinde yer alan parçalar koruma görmeyecektir. Bu parçalar; tampon, panjur, motor kaputu, bagaj kapağı, kapı, ön panel, tampon demiri, çamurluk, far, cam ve jantlardır. Belirtilen parçalar için TSE’den “Eşdeğer Parça Uygunluk Belgesi” temin eden kişilerce yapılan ürünler ve bu ürünlerin ticari kullanımı, tasarım hakkının kapsamı dışında bırakılmış ve bu suretle ithal yedek parçalar için döviz kaybı önlenmiş ve sertifikalı ürün üreten otomotiv yan sanayi desteklenmiştir. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, parçaların kapsamını ihtiyaç duyulması halinde değiştirebilecektir.
TÜRKPATENT, tescil aşamasında birleşik ürün parça tasarımlarının normal kullanım halinde görünüp görünmediği hususunda inceleme yapmamaktadır. Normal kullanımda görünmeyen birleşik ürün parça tasarımının tescil edilerek yayınlanması halinde yayın tarihinden itibaren üç ay içerisinde Yeniden İnceleme Değerlendirme Dairesine itiraz yapılması gerekmektedir. Tasarım hukukunda ürünlerin, ürün parçalarının ve desenlerinin görünümünden kaynaklanan unsurların korunması esas olduğu için yapılan düzenleme yerinde görülmüştür. Böylelikle Avrupa Birliği Mevzuatı ile uyum sağlanmış aynı zamanda görünmeyen parça tasarımlarının durumuna açıklık getirilmiştir.
